Wanneer je een straat of weg kruist en de voortzetting ligt niet recht aan de overkant maar iets verderop naar rechts of naar links dan is daar een bajonetkruising. Zoals het woord al suggereert is een bajonetkruising inderdaad een potentieel “gevaarlijk” ding: reizigers kunnen er bijvoorbeeld “de weg kwijtraken” en oversteken kan tot bepaalde ongelukken leiden.
Het breken van een doorgaande lijn is soms de bedoeling: bajonetkruisingen die niet het gevolg zijn van de ligging van oeroude weggetjes, zijn soms bewust aangelegd. Stedenbouwkundig kan ermee worden tegengegaan dat er doorgaande routes ontstaan in gebieden waar dat ongewenst wordt geacht. Er wordt dan een visueel obstakel aangebracht dat het zicht op verdere bestemmingen ontneemt. Verkeerskundig kan er een lage rijsnelheid mee worden afgedwongen, wat ten goede kan komen aan de verkeersveiligheid.
Maar bij het maken van een fijnmazig fietsnetwerk, met routes door autoluwe gebieden, kunnen zulke bajonetkruisingen een probleem vormen voor de herkenbaarheid van de fietsroutes. Op drukkere wegen zonder fietspaden kunnen ze ook een probleem vormen voor de oversteekbaarheid door minder vaardige fietsers.
Als de fietser het juiste perspectief ontnomen is, als schakels aan de overkant van een kruispunt door hun verschoven positie niet worden waargenomen of niet als schakels worden herkend, dus als de fietsers in verwarring raken over voortzetting van hun route, wordt de samenhang van het fietsnetwerk zwak.
De samenhang van het fietsnetwerk lijdt er natuurlijk ook onder als fietsers een straat of weg niet goed kunnen oversteken. Voor fietsers zijn rechtse bajonetten op drukke straten of wegen zonder vrijliggende fietspaden relatief lastig. Bij een rechtse bajonet wordt vanuit de zijstraat of zijweg eerst rechtsaf geslagen en daarna op de hoofdstraat of -weg linksaf. Terwijl de automobilist bij het linksafslaan alleen voorrang hoeft te verlenen aan tegemoetkomend verkeer en op de rijbaan ook redelijk veilig kan stoppen, moet de fietser vanaf de zijlijn al fietsende achteromkijken en autoverkeer van beide richtingen kruisen door weven.
Om te voorkomen dat bajonetten fietsroutes verhakselen en netwerken vertroebelen kunnen gelukkig vaak wel maatregelen worden getroffen. Denk voor de herkenbaarheid aan het toevoegen van kortsluitende fietspaden, bewegwijzeren, het samentrekken van beide aansluitingen op één groot doorlopend kruispuntplateau, het afwijkend verharden van het knooppunt, het accentueren van de relevante hoeken, en specifiek gebruik van groenaanplant en wegmeubilair. Denk voor de oversteekbaarheid aan middengeleiders, poortconstructies, wegversmallingen, snelheidsremmende maatregelen en opstelvakken.
Drie voorbeelden uit mijn fotoarchief:
Rechtse bajonet bij de Skagensvej in Albaek (Denemarken).
Het voorbeeld uit Albaek betreft de kruising van de verbinding tussen station en haven met een doorgaande weg. De tegenoverliggende zijstraat krijgt natuurlijke aandacht door de grote openheid in combinatie met het naastliggende plein, heeft goed zichtbare bewegwijzering op de hoeken en wordt ingeleid met middengeleiders en een linksafvak dat precies lang genoeg is om te voorkomen dat fietsers moeten weven. Fietsers uit de tegengestelde richting kunnen echter niet op dezelfde manier oversteken.
Linkse bajonet bij de Keerkring in Amersfoort.
In Amersfoort is een bajonet ontstaan doordat een brede weg naar het centrum is geknipt voor auto’s maar niet voor fietsers. Fietsers hebben er voorrang op de oversteek van een erftoegangsweg. De rode verharding is over het kruispunt doorgezet tot en met het solitaire fietspad aan de overkant. Dat solitaire fietspad wordt pas iets verderop als een belangrijke fietsverbinding herkenbaar. De verkeerskundige samenhang compenseert echter het minder begrijpelijke omgevingsbeeld.
Bajonet alleen voor auto’s op de Emmaweg in Eijsden
Bij de kruising van een voormalige doorgaande weg in Eijsden is een rechte fietsoversteek gerealiseerd door het toevoegen van een onverplicht fietspad. Aangezien het een 30 km gebied betreft lijkt dat fietspad niet heel hard nodig, maar het wordt wel degelijk gebruikt. Allereerst gaat het om een mooie autoluwe fietsroute tussen een grote woonwijk en het centrum met de winkels, via een spoorwegovergang alleen voor fietsers. Ten tweede worden kinderen, ouderen en mensen met veel boodschappen op hun fiets echt goed gefaciliteerd.
